Z okazji 81. rocznicy powstania w warszawskim getcie opublikowaliśmy wiersz Juliana Tuwima pt. Matka.

Adela Tuwim (1872–1942), matka poety, pochodziła z łódzkiej żydowskiej rodziny zasymilowanej już od kilku pokoleń. Tuwim, jak sam pisał, właśnie jej zawdzięczał zamiłowanie do poezji. Cierpiała na zaburzenia nerwicowe, które wzmagał nasilający się w l. 30. XX w. antysemityzm. Po próbie samobójczej, do której prawdopodobnie przyczyniła się śmierć jej męża, ojca Juliana Tuwima, została umieszczona w ośrodku leczenia nerwic, w tzw. Zofiówce, w Otwocku. W czasie Zagłady jako prywatna pacjentka mieszkała prawdopodobnie poza terenem getta, przy ul. Ceglanej, a następnie przy ul. Reymonta 1 (obecnie 7). W trakcie likwidacji getta w 1942 r. została jednak odnaleziona przez nazistów i zamordowana, a jej ciało wyrzucono przez okno. Jej zwłoki zostały zakopane najpierw na terenie posesji. W czasie akcji likwidacyjnej Niemcy zamordowali ok. 2 tys. osób narodowości żydowskiej, a ok. 8 tys. wywieźli do obozu zagłady w Treblince. W tym czasie Tuwim przebywał w Ameryce. Wiadomość o śmierci matki dotarła do niego dopiero w 1946 r., chociaż już wcześniej przypuszczał, że podzieliła los milionów Żydówek i Żydów, czemu dał wyraz m.in. dedykując tekst My, Żydzi Polscy następująco „Matce w Polsce lub najukochańszemu Jej cieniowi”. Po powrocie do Polski z wojennej emigracji Julian Tuwim przeniósł zwłoki matki do rodzinnego grobowca w Łodzi na tzw. nowym cmentarzu żydowskim.

Publikację sfinansowano ze środków z 1,5%. Opracowanie redakcyjne i przypisy: Paulina Choromańska, Aleksandra Sekuła i Maria Świetlik.

Na okładce wykorzystano portret nieznanej kobiety ze zbioru negatywów szklanych nieznanego zakładu fotograficznego z okolic Warszawy i Otwocka z l. ok. 1930-1939 (ze zbiorów Centralnej Biblioteki Judaistycznej).

22 kwietnia przypada rocznica śmierci Piotra Chmielowskiego, historyka literatury, encyklopedysty, tłumacza, profesora Uniwersytetu Lwowskiego. Chmielowski był tłumaczem powieści Lata nauki Wilhelma Meistra oraz Lata wędrówki Wilhelma Meistra, czyli wyrzekający się Goethe’go. Druga część dostępna jest od dziś na Wolnych Lekturach.

Lata wędrówki… to utwór o szkatułkowej konstrukcji, stylistycznie zawieszony w intelektualnej przestrzeni pomiędzy brazylijską telenowelą a esejem filozoficznym — gdyby nie był to wczesny romantyzm, powieść z powodzeniem mogłaby uchodzić za postmodernistyczną.

Pierwsza publikacja z naszego nowego projektu „Kolekcje edukacyjne twórców przechodzących do domeny publicznej, lektur szkolnych oraz Starego Testamentu” dostępna jest już na Wolnych Lekturach! Zapraszamy Was do lektury opowiadania grozy Edgara Allana Poe’go Przedwczesny pogrzeb w tłumaczeniu Stanisława Wyrzykowskiego.

Udostępniliśmy dziś czytelnikom i czytelniczkom Wolnych Lektur kolejną powiastkę filozoficzną Woltera. Białe i czarne rozgrywa się w egzotycznej scenerii Persji i Indiii i osnuta jest wokół koncepcji irańskiego dualizmu.

Główny bohater, młody Rustan, jest synem perskiego arystokraty z prowincji Kandahar. Rodzina Rustana zaplanowała już jego małżeństwo z odpowiednią panną, kiedy na nieszczęście na wielkim targu w Kabulu młodzieniec spotyka księżniczkę Kaszmiru. Przybyła tam ze swym ojcem, poszukującym skradzionych mu ze skarbca dwóch najcenniejszych przedmiotów: wielkiego diamentu z wyrytym wizerunkiem jego córki oraz dzirytu o nadzwyczajnych własnościach. Stary książę nie wie, że broń i diament ukradł jego fakir, który wręczył je księżniczce, przykazując, by troskliwie ich strzegła, gdyż od nich zależy jej los.

Kolekcja dialogów Platona w tłumaczeniu Władysława Witwickiego znajdująca się na Wolnych Lekturach powiększyła się o kolejna pozycję. Od dziś w naszej Biblioteczce filozoficznej dostępny jest najbardziej wymagający i enigmatyczny z tekstów Platona – Parmenides.

Czym jest zagadkowe „Jedno”, nad którym zastanawiają się rozmówcy w drugiej części dialogu? Czy jest czysto językowym abstraktem, który błędnie traktują jak realnie istniejący byt? Dlaczego autor nie zajmuje stanowiska wobec licznych paradoksów, jakie wysnuwają z założeń na temat owego Jedna?

Dzięki wsparciu naszych czytelników i czytelniczek mogliśmy opublikować powieść Szatan z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego. Książka od dziś dostępna jest na Wolnych Lekturach.

Adam Cisowski, uczeń przedostatniej klasy warszawskiej szkoły średniej, odkrywa tajemną metodę, według której nauczyciel historii, profesor Gąsowski, wyznacza uczniów do przepytania w danym dniu. Koledzy z klasy Adama są dzięki temu zawsze dobrze przygotowani do odpowiedzi. Niestety pewnego dnia poczciwy profesor Gąsowski popełnia błąd i sprawa wychodzi na jaw.

Słynne studium powieści Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza napisane przez Bolesława Prusa. Autor, choć wielokrotnie podkreśla, że utwór robi wrażenie na czytelniku, polemizuje z obcą sobie koncepcją literatury. Studium ,,Ogniem i mieczem”, powieść z dawnych lat Henryka Sienkiewicza od dziś dostępne jest na Wolnych Lekturach.

Gdy wspaniały diament ze skarbu Kaszgaru trafia do Europy — rozbudza w każdym, w czyje ręce trafi, niezwykłe namiętności. Kradzież klejnotu pociąga za sobą szereg perypetii: bójki, szarpaniny i szaleńcze pogonie po Londynie i Paryżu, a także jeden rozwód i dwa śluby. Ale kto ostatecznie zawładnie bajecznie cennym klejnotem?

Diament radży to opowiadanie klasyka brytyjskiej prozy Roberta Luisa Stevensona, autora m.in. powieści przygodowych (Porwany za młodu, Wyspa skarbów) i pomniejszych fabuł (jak Doktor Jekyll i pan Hyde), które na stałe weszły do kanonu literatury europejskiej. Na Wolnych Lekturach znajdziecie tę książkę w tłumaczeniu Bertolda Merwina.

W Biblioteczce filozoficznej udostępniliśmy nowy utwór. „Człowiek o czterdziestu talarach” to nietypowa, wielotematyczna i niejednolita narracyjnie powiastka filozofa, publicysty i ciętego polemisty epoki oświecenia. Tekst przetłumaczył Tadeusz Boy-Żeleński.

Mąż i żona to frywolna, zuchwała komedia napisana przez dwudziestokilkuletniego Aleksandra Fredrę, obracająca się wokół tematu miłości, romansu i zdrady. Dramat od dziś dostępny jest na Wolnych Lekturach.

Rzecz dzieje się w jednym miejscu: w mieście, w domu hrabiego Wacława i jego żony Elwiry. Zaniedbywana w małżeństwie, spędzająca całe dnie w domu Elwira romansuje z Alfredem, serdecznym przyjacielem swego męża. Hrabia Wacław, lew salonowy, w myśl swojej zasady, że nawet po zawarciu małżeństwa „mężczyźnie wszystko pozwolone”, szuka przygód erotycznych i zdradza żonę z jej rezolutną pokojówką i powierniczką Justysią. Swoje względy okazuje Justysi także niestały kochanek Alfred, nieco już znudzony Elwirą.

Prapremiera Męża i żony miała miejsce 29 kwietnia 1822 roku we Lwowie. Na scenie Warszawy sztuka pojawiła się rok później. Do jej wystawienia doprowadził Franciszek Kisieliński, rówieśnik i przyjaciel Aleksandra Fredry z czasów służby w wojsku, pośredniczący w jego imieniu w rozmowach z Teatrem Narodowym. Po premierze pisał do Fredry: „Sztuka ogólnie się podobała, oklaski zbierała częste, a po jej ukończeniu żądano widzieć autora i wymieniono Ciebie. (…) Do poszczególnej opinii o komedii »Mąż i żona«, to jest dobrą, zabawną i dowcipną, to jej tylko wszyscy zarzucają, że jest nadto wolną i ja się obawiam bardzo, aby ministrowi oświecenia nie przyszła chętka zakazać jej grania. Stare kwoki są zgorszone…”.

Za gorszące uważano szczególnie brak jednoznacznego morału w finale, który potępiałby niewierność, szczególnie małżeńską, i pochwalał cnotę. Pierwotnie sztuka kończyła się sceną z udziałem całej czwórki oszukujących się nawzajem postaci czworokąta. Hrabia, jako sędzia moralności, obarczał całą winą Justysię i zapowiadał odesłanie jej do klasztoru. Dla pozostałej trójki wszystko zostaje po dawnemu.

Taka wersja zakończenia sztuki znalazła się w pierwszym wydaniu komedii Fredry (Wiedeń 1826), a także w czterech wydaniach dzieł Fredry, które ukazały się za jego życia. Natomiast w pierwszym wydaniu pośmiertnym (Warszawa 1880) zamiast niej pojawiła się zupełnie inna, krótsza scena finałowa, z udziałem tylko Wacława i Alfreda. Tak radykalnej zmianie nie towarzyszył żaden komentarz redakcyjny. Sprawa dwóch różnych zakończeń sztuki wywołała gorącą dyskusję pomiędzy znawcami Fredry: profesorem Eugeniuszem Kucharskim i Tadeuszem Boyem-Żeleńskim, prowadzoną na łamach „Wiadomości Literackich”. Swoje felietony, będące jej częścią, zawarł Boy-Żeleński w zbiorze Obrachunki fredrowskie.

Publikacja Wolnych Lektur została przygotowana na podstawie komedii z roku 1880.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Paulina Choromańska, Wojciech Kotwica, Michał Orzechowski.